Η επίδραση του ύπνου στη ψυχική υγεία του παιδιού-εφήβου
Ο ύπνος αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς του ανθρώπου από τη στιγμή της γέννησής του. Το άτομο ως νεογνό περνάει τον περισσότερο χρόνο του κοιμισμένο περίπου 16,5 ώρες/ημέρα, σταδιακά περνάει στις 15 και τελικά στο τέλος του 4ο μήνα ζωής του καταφέρνει να κοιμάται λιγότερο από 14 ώρες την ημέρα. (Lightfoot et al., 2014). Οι ώρες αυτές μειώνονται σταδιακά κατά τη βρεφική ηλικία, παιδική ηλικία και στην εφηβεία, φτάνοντας στο 8ωρο ώσπου τελικά ο έφηβος μετατρέπεται σε νυχτοπούλι καθώς κοιμάται αργά πια το βράδυ.
Η σημασία του ύπνου στη σωματική και ψυχική υγεία
Η σημασία του ύπνου έχει τονιστεί πολλάκις αφού από παλιά ο Freud χρησιμοποιούσε την ύπνωση στους ασθενείς του προκειμένου να εντοπίσει τις υποσυνείδητες ενορμήσεις-αναμνήσεις και σε πολλές περιπτώσεις σήμερα χρησιμοποιείται από το άτομο ως στρατηγική, προκειμένου να αντιμετωπίσει δυσάρεστες καταστάσεις στρεσογόνες (υπνοθεραπεία). Στην παιδική και εφηβική ηλικία ο ύπνος διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική υγεία του ατόμου. Συγκεκριμένα, ο ύπνος δρα ως προστατευτικός παράγοντας που συμβάλλει στην υγιή ανάπτυξη του ατόμου, βοηθάει στη ψυχική ανθεκτικότητα και στη ψυχολογική του ισορροπία (Lightfoot et al., 2014). Η βελτίωση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασφάλιση της σωματικής υγείας με τη ρύθμιση των ορμονών, τα θετικά συναισθήματα, η συμβολή του στη σχολική επίδοση και επιτυχίες, στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις, στον έλεγχο του εαυτού και επιθετικών συμπεριφορών είναι ορισμένα από τα οφέλη που παρέχει στο άτομο (Short et al., 2019).
Αρνητικές συνέπειες από την έλλειψη ύπνου
Ωστόσο, η έλλειψη ή ο περιορισμός του μπορεί να προκαλέσει ένα σύνολο αρνητικών επιπτώσεων, δυσλειτουργιών και έντονη δυσφορία στο παιδί και στον έφηβο. Η έλλειψη αυτή, σύμφωνα με έρευνες παρατηρείται κυρίως την περίοδο της εφηβείας μια περίοδο χαρακτηριζόμενη από πολλές αλλαγές σε διάφορους τομείς του ατόμου με την ταυτόχρονη αναζήτηση της ταυτότητάς του. Ο έφηβος αλλά και τα παιδιά που κοιμούνται λιγότερο από 8 ώρες το βράδυ έχει φανεί ότι εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολεύονται να διαχειριστούν το άγχος και οδηγούνται στην κατάθλιψη (Agostini & Centofanti, 2021). Επιπλέον, η στέρηση ύπνου, η διάρκεια και η ποιότητά του επιβαρύνουν τη ψυχική υγεία του εφήβου. Μελέτες έδειξαν ότι ο περιορισμένος ύπνος οδηγεί σε υψηλή υπνηλία, κόπωση, απροσεξία, μειωμένη εγρήγορση, στη μείωση μαθηματικών και γλωσσικών δεξιοτήτων, σε προβλήματα μάθησης και μνήμης και στη χαμηλή σχολική επίδοση του εφήβου σε αντιδιαστολή με εκείνη των προηγούμενων τάξεων (Cimon-Paque et al., 2019).
Ερευνητικά άρθρα συνδεόμενα με την επίδραση του ύπνου στη ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων
Η επίδραση του ύπνου στη ψυχική υγεία και ανθεκτικότητα του παιδιού και εφήβου τράβηξε το ενδιαφέρον αρκετών ερευνητών, οι οποίοι τόνισαν την αμφίδρομη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα προβλήματα του ύπνου και στη ψυχική υγεία του ατόμου. Μια μελέτη προκειμένου να εξετάσει τις συσχετίσεις που υπάρχουν επέλεξε με τυχαίο τρόπο αρχικά μέσω τηλεφωνικής συνέντευξης και στη συνέχεια μέσω αξιολόγησης, ένα δείγμα από 176 εφήβους χρησιμοποιώντας ένα εργαλείο ,Sleep Health Composite, και κλίμακες αξιολόγησης ημερολογίου ύπνου 7 ημερών. Τα αποτελέσματα αξιολογήθηκαν με βάση κλίμακες αξιολόγησης αυτοαναφοράς, με ημιδομιμένες συνεντεύξεις και με αναφορές γονέων και βιομετρική μέτρηση (Dong et al., 2019).
Αυτό που φάνηκε από την παραπάνω μελέτη ήταν ότι η καλύτερη υγεία ύπνου η οποία φάνηκε από τη μεγαλύτερη βαθμολογία στο Sleep Health Composite, σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο επίδρασης σε συναισθηματικό, κοινωνικό, γνωστικό επίπεδο καθώς και με λιγότερα σωματικά συμπτώματα, παχυσαρκία και διαταραχές διάθεσης και άγχους (Dong et al., 2019). Το συγκεκριμένο εργαλείο προτάθηκε από την ίδια μελέτη προκειμένου να χρησιμοποιείται σε μελέτες θεραπείας προβλημάτων ύπνου.
Γίνεται αντιληπτό ότι ο καλός ύπνος και η επαρκής του διάρκεια επιδρά θετικά στην επίδραση της ψυχικής υγείας του ατόμου καθώς συμβάλλει σε διάφορα επίπεδα. Αντίθετα, η στέρηση ή έλλειψη ύπνου λειτουργεί ως παράγοντας κινδύνου εμφάνισης ενός συνόλου από δυσλειτουγικές συμπεριφορές επιβαρύνοντας το άτομο σε διάφορα επίπεδα, προκαλώντας έντονη δυσφορία.
Η σχέση γονέα-παιδιού και η ποιότητα ύπνου
Επιπλέον, μία άλλη μελέτη εστίασε το ενδιαφέρον της στην ποιότητα των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στο γονέα-παιδί και στον ύπνο του παιδιού στην πρώιμη σχολική ηλικία (Cimon-Paquet et al., 2019). Πιο αναλυτικά, στη μελέτη συμμετείχαν 144 δυάδες μητέρες-παιδί, με το παιδί να ήταν 18 μηνών και αυτό που μελέτησαν ήταν αν η ποιότητα των αλληλεπιδράσεων προέβλεπε και την ποιότητα ύπνου του παιδιού σε μία περίοδο 6 ετών. Αυτό που φάνηκε από τη μελέτη ήταν οτι υπάρχει συσχέτιση και ότι η ποιότητα του ύπνου συνδέεται με τη σχέση που έχει ο γονέας με το παιδί. Ωστόσο, η μελέτη είχε και κάποιους περιορισμούς όπως ότι το δείγμα αφορούσε μόνο λευκές οικογένειες μεσαίας τάξεις και συνεπώς είναι δύσκολο να γενικευτούν τα αποτελέσματα σε όλο το πληθυσμό.
Προσωπικός σχολιασμός
Μπορεί να καταλάβει ο καθένας ξεχωριστά, αν αναλογιστεί, την επίδραση που ασκεί ο ύπνος πάνω του. Το να κοιμάται κανείς καλά το βράδυ εκτός από το να τον ξεκουράζει ύστερα από μία έντονη και κουραστική μέρα συμβάλει θετικά στη ψυχική και στη σωματική του υγεία. Πόσες φορές δεν έχουμε κοιμηθεί καλά το βράδυ και την επόμενη ημέρα νοιώθουμε κόπωση και είμαστε κακόκεφοι. Έτσι, η σημασία του ύπνου είναι ακόμα πιο σημαντική κατά την παιδική και εφηβική ηλικία που το άτομο αναπτύσσεται σωματικά, γνωστικά και συναισθηματικά. Η μη καλή ποιότητα ύπνου και η μη επαρκής διάρκεια εμποδίζει τη φυσιολογική ανάπτυξη του ατόμου φέρνοντας βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες. Επιπλέον, η εφηβεία χαρακτηρίζεται ως μία κρίσιμη περίοδος στη ζωή του ατόμου, μία περίοδος αλλαγών με στραμμένο ενδιαφέρον στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην ομάδα των συνομήλικων και στην αίσθηση του εαυτού-ταυτότητας.
Τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας ο έφηβος περνάει πολλές ώρες μπροστά από μία οθόνη κινητού ή λάπτοπ κατά τη διάρκεια της νύχτας με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τον πάρει ο ύπνος και να κοιμάται τις πρωινές ώρες. Το φαινόμενο αυτό γίνεται όλο και πιο σύνηθες και άρχισε να παρατηρείται ακόμη και σε πιο μικρές ηλικίες. Η έλλειψη του ύπνου ωστόσο θα προκαλέσει ένα σύνολο από συμπτώματα όπως νύστα, εκνευρισμό, επιθετικότητα προς τους άλλους, κακή διάθεση, απουσία όρεξης (Crosley-Lyons et al., 2023). Επιπλέον, επειδή κοιμούνται αργά οι έφηβοι πολλές φορές προσπαθούν να αναπληρώσουν το χαμένο τους ύπνο ακολουθώντας άλλες πρακτικές όπως να αργούν να πάνε στο σχολείο, κοπάνες την πρώτη ώρα ή την τελευταία προκειμένου να κοιμηθούν.
Τέλος, αρκετά παιδιά και έφηβοι δεν μπορούν να καταλάβουν τη σημασία που έχει ο ύπνος για την φυσιολογική τους ανάπτυξη, προτιμώντας πολλές φορές να μην κοιμηθούν το απαραίτητο 8ωρο που χρειάζεται ο οργανισμός τους προκειμένου να μιλήσουν στο κινητό, ή να δουν μέχρι αργά τηλεόραση ή παίζοντας στο λάπτοπ.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα της έλλειψης ύπνου όπως αναφέρθηκε εκτός από βραχυπρόθεσμα είναι και μακροπρόθεσμα. Αυτό σημαίνει ότι αργότερα ως ενήλικας το άτομο μπορεί να εμφανίσει διάφορες διαταραχές που να σχετίζονται με τον ύπνο , διαταραχές διάθεσης ή κατάθλιψη προκαλώντας του έντονη δυσφορία και δυσλειτουργία σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Οι γονείς θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση του ύπνου, με το να ελέγχουν περισσότερο τις ηλεκτρονικές συσκευές και να περιορίσουν τη χρήση τους από το παιδί τις βραδινές ώρες, ενώ ταυτόχρονα οι γονείς μαζί με τους δασκάλους θα μπορούσαν να ενημερώσουν το παιδί-έφηβο για τις συνέπειες της έλλειψης ύπνου και τα αρνητικά αποτελέσματα που φέρνει στη ζωή του παιδιού.
Συγγραφέας: Κωνσταντίνα Πετρίδου, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια
