Εισαγωγή

Ο ρόλος της γυμναστικής στην αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) έχει αναγνωριστεί ως ιδιαίτερα σημαντικός, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες που αντιμετωπίζουν την συγκεκριμένη διαταραχή.

Τι είναι η ΔΕΠΥ;

Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στη συγκέντρωση, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να δυσκολεύουν την καθημερινότητα και να επηρεάζουν την ακαδημαϊκή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή ενός ατόμου.

Τύποι

1. Απρόσεκτος τύπος:

Τα άτομα έχουν με αυτόν τον τύπο έχουν συνήθως προβλήματα συγκέντρωσης, οργάνωσης και προσοχής στις λεπτομέρειες.

2. Υπερκινητικός/Παρορμητικός τύπος:

Σε αυτόν τον τύπο κυριαρχεί η υπερκινητικότητα και η παρορμητική συμπεριφορά.

3. Μικτός τύπος:

Αυτός είναι ο πιο κοινός τύπος και συνδυάζει τόσο απροσεξία όσο και υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα.

Αιτιολογία της διαταραχής

Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά πληθώρα ερευνών καταδεικνύει ότι πρόκειται για μια πολύπλοκη διαταραχή που οφείλεται σε συνδυασμό γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Κύριοι παράγοντες που σχετίζονται με την αιτιολογία της διαταραχής :

1. Γενετικοί Παράγοντες:

Οι γενετικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι τα παιδιά με γονείς ή αδέρφια που έχουν ΔΕΠΥ έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν τη διαταραχή(Faraone,S., & Larsson, H. 2019). Συγκεκριμένα γονίδια που σχετίζονται με τη ρύθμιση των νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη, εμπλέκονται στη διαταραχή. (Demontis etal,2019).

2. Νευροδιαβιβαστές

Η ΔΕΠΥ συνδέεται με διαταραχές στα επίπεδα και τη λειτουργία συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη. Αυτές οι χημικές ουσίες είναι κρίσιμες για την προσοχή, την παρορμητικότητα και την ικανότητα εκτελεστικής λειτουργίας. Στα άτομα με ΔΕΠΥ, h διαταραχή της ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών μπορεί να εξηγεί την εμφάνιση των συμπτωμάτων.

3. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

Παρόλο που οι γενετικοί παράγοντες φαίνεται να είναι κυρίαρχοι, ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την εμφάνιση ή τη σοβαρότητα της ΔΕΠΥ:

4.Έκθεση σε τοξικές ουσίες κατά την εγκυμοσύνη:

Το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση ουσιών κατά την εγκυμοσύνη έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για ΔΕΠΥ στο παιδί.

5. Προγεννητικές και περιγεννητικές επιπλοκές:

Προβλήματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως πρόωρος τοκετός ή χαμηλό βάρος γέννησης, μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ.

6. Πρώιμη έκθεση σε μόλυβδο:

Η έκθεση σε μόλυβδο, μια τοξική ουσία που μπορεί να βρεθεί σε παλιά χρώματα ή περιβάλλοντα, έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο
ΔΕΠΥ.

7. Διατροφικοί Παράγοντες

Αν και δεν υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι η διατροφή προκαλεί τη ΔΕΠΥ, ορισμένες μελέτες έχουν υποδείξει ότι η διατροφή μπορεί να επηρεάσει τα συμπτώματα σε ορισμένα άτομα. Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή πρόσθετα, καθώς και έλλειψη σε βασικά θρεπτικά συστατικά όπως τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά και την προσοχή σε ορισμένα άτομα.

 8. Στρες και Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες

Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα με έντονο στρες, διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις ή παρατεταμένες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες μπορεί να παρουσιάσουν επιδείνωση των συμπτωμάτων τους.

Η Επίδραση της Γυμναστικής στον Εγκέφαλο

Η γυμναστική και η σωματική άσκηση ενισχύουν την εγκεφαλική λειτουργία με διάφορους τρόπους, που είναι εξαιρετικά ωφέλιμοι για τα άτομα με ΔΕΠΥ:

1. Αύξηση των νευροδιαβιβαστών:

Η σωματική δραστηριότητα προάγει την παραγωγή νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη, η νορεπινεφρίνη και η σεροτονίνη, οι οποίες παίζουν κρίσιμο ρόλο στη ρύθμιση της προσοχής, της διάθεσης και της παρορμητικότητας. Αυτοί οι νευροδιαβιβαστές συχνά υπολειτουργούν σε άτομα με
ΔΕΠΥ, γι’ αυτό και η άσκηση μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση αυτών των λειτουργιών. (Pontifex et al ,2013).

2. Βελτίωση της συγκέντρωσης:

Η σωματική δραστηριότητα ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσοχή και την εκτελεστική λειτουργία. Με την τακτική άσκηση, τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορούν να βελτιώσουν την ικανότητά τους να διατηρούν την προσοχή τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

3. Μείωση της υπερκινητικότητας:

Η άσκηση βοηθά στην εκτόνωση της υπερβολικής ενέργειας που χαρακτηρίζει τα άτομα με ΔΕΠΥ. Μέσα από την κίνηση, τα άτομα μπορούν να αισθάνονται πιο ήρεμα και να έχουν καλύτερο έλεγχο των σωματικών τους ενεργειών.

Ποια Είδη Άσκησης Είναι Ιδιαίτερα Ωφέλιμα;

Αν και κάθε είδος σωματικής άσκησης μπορεί να ωφελήσει τα άτομα με ΔΕΠΥ, ορισμένες δραστηριότητες φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη θετική επίδραση:

1. Αερόβια άσκηση:

Δραστηριότητες όπως το τρέξιμο, η ποδηλασία, το κολύμπι και ο χορός έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμες για την αύξηση της συγκέντρωσης και
τη βελτίωση της διάθεσης. Η αερόβια άσκηση βελτιώνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και προάγει την παραγωγή νευροδιαβιβαστών. (Hillman et al.,2008). Άσκηση με στόχο τη σωματική και ψυχική ισορροπία: Δραστηριότητες όπως η γιόγκα, βοηθούν στη βελτίωση της συγκέντρωσης, της αναπνοής και της ευαισθητοποίησης του σώματος Ειδικότερα η συγκεκριμένη μορφή άσκησης βοηθάει τον έλεγχο της παρορμητικότητας και την ηρεμία του νευρικού συστήματος .Chou, C. C., Huang, C. J. , 2017).

2. Ομαδικά αθλήματα:

Τα αθλήματα που απαιτούν συνεργασία και ομαδική σκέψη, όπως το ποδόσφαιρο ή το μπάσκετ, μπορούν να ενισχύσουν τις κοινωνικές δεξιότητες και να διδάξουν στα άτομα με ΔΕΠΥ την αξία του αυτοελέγχου και της ομαδικότητας. Η συμμετοχή σε τέτοιες δραστηριότητες όχι μόνο βελτιώνει τη
φυσική κατάσταση αλλά ενισχύει και τις κοινωνικές δεξιότητες, όπως η επικοινωνία, η συνεργασία και ο σεβασμός των κανόνων. Επιπλέον, διδάσκει την αξία τουαυτοελέγχου, της διαχείρισης των συναισθημάτων και της επιμονής, συμβάλλοντας στη βελτίωση της συμπεριφοράς και της αυτοπειθαρχίας.( Verret, et al., 2012).

Οφέλη της Γυμναστικής για τα Παιδιά με ΔΕΠΥ

Η τακτική άσκηση μπορεί να φανεί ιδιαίτερα βοηθητική και στα παιδιά με ΔΕΠΥ. Πιο συγκεκριμένα, η άσκηση συμβάλει στην υγιή εκτόνωση της ενέργειας , ενώ παράλληλα ενισχύει τη συγκέντρωση και τις κοινωνικές δεξιότητες. `Πολλές φορές, τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά πλαίσια, όμως η γυμναστική μπορεί να είναι μια δημιουργική διέξοδος για αυτά. Τα αθλήματα που περιλαμβάνουν κανόνες και στρατηγική μπορούν να τους διδάξουν πώς να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους.( Smith et al., 2013) Ιδιαίτερα αθλήματα που απαιτούν πειθαρχία και τηρήσεις κανόνων, βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα πώς να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους. Μελέτες, όπως αυτή των Verret et al. (2010), καταδεικνύουν ότι τα παιδιά που συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες εμφανίζουν βελτιωμένη πειθαρχία και αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς τους.

Αναλυτικότερα ,τα ομαδικά αθλήματα, όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, προσφέρουν μοναδικές ευκαιρίες για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται να αλληλοεπιδράσουν με συνομήλικους, αλλά μέσα από τη συμμετοχή σε αθλήματα μαθαίνουν να συνεργάζονται, να ακολουθούν κανόνες και να διαχειρίζονται συγκρούσεις. Η ομαδικότητα και η συνεργασία είναι βασικά στοιχεία αυτών των αθλημάτων, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν τη σημασία της επικοινωνίας και της υποστήριξης των συναθλητών τους.

Συμπέρασμα

Το συνολικό όφελος της άσκησης στα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι πολυδιάστατο, αγγίζοντας πολλές πτυχές της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής τους ανάπτυξης. Η τακτική σωματική δραστηριότητα, ιδιαίτερα η αερόβια άσκηση και τα ομαδικά αθλήματα, βελτιώνει όχι μόνο τη φυσική κατάσταση αλλά και τις γνωστικές δεξιότητες, όπως η συγκέντρωση και η προσοχή. Παράλληλα, η συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες που είναι κρίσιμες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Τα ομαδικά αθλήματα διδάσκουν την πειθαρχία, τη συνεργασία και τον αυτοέλεγχο, δεξιότητες που τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται να αποκτήσουν σε παραδοσιακά περιβάλλοντα, όπως το σχολείο. Οι αθλητικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν κανόνες και στρατηγική, όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, παρέχουν ένα πλαίσιο μάθησης μέσα από την πράξη, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν και να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους. Πέρα από τα ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη, η άσκηση προσφέρει επίσης μια ευκαιρία για την υγιή εκτόνωση της ενέργειας που χαρακτηρίζει τη ΔΕΠΥ. Πολλά
παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να καθίσουν ακίνητα και να ακολουθήσουν τα απαιτητικά, στατικά περιβάλλοντα των παραδοσιακών σχολικών τάξεων. Η άσκηση προσφέρει μια ευέλικτη και δυναμική διέξοδο, όπου η κινητική δραστηριότητα γίνεται κομμάτι της μάθησης και της ανάπτυξης. Μέσα από τη συμμετοχή σε τέτοιες δραστηριότητες, τα παιδιά μπορούν να κατανοήσουν τη σημασία της οργάνωσης και της αυτοπειθαρχίας, ενώ παράλληλα ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους. Επιπλέον, η τακτική άσκηση προάγει την ψυχική ισορροπία, μειώνοντας τα επίπεδα άγχους και βελτιώνοντας τη διάθεση, βοηθώντας τα παιδιά να νιώθουν πιο ήρεμα και συγκεντρωμένα. Η ψυχική υγεία βελτιώνεται συνολικά, γεγονός που συνδέεται άμεσα με την καλύτερη κοινωνική συμπεριφορά και τις αυξημένες γνωστικές ικανότητες. Με την πάροδο του χρόνου, η συστηματική συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες μπορεί να οδηγήσει σε πιο ουσιαστικές βελτιώσεις στη συμπεριφορά, τη σχολική απόδοση και τη γενικότερη ποιότητα ζωής των παιδιών με ΔΕΠΥ.( Hoza et al ,2015).

Τέλος , η άσκηση δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ως μέσο εκτόνωσης της ενέργειας για τα παιδιά με ΔΕΠΥ, αλλά ως ένα πολύτιμο εργαλείο για την ενίσχυση της πνευματικής, συναισθηματικής και κοινωνικής τους ανάπτυξης. Συνδυάζοντας τη φυσική δραστηριότητα με την κατάλληλη καθοδήγηση και την υποστήριξη από το περιβάλλον τους, τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν όχι μόνο να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους, αλλά και να ευημερήσουν στη ζωή τους. Η ένταξη της άσκησης ως μέρος της καθημερινότητάς τους μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα προς τη βελτίωση της συνολικής τους ευημερίας και της προοπτικής τους για το μέλλον.

Βιβλιογραφία

Smith, A. L., Hoza, B., Linnea, K., McQuade, J. D., Tomb, M., Vaughn, A. J.,Shoulberg, E. K., & Hook, H. (2013). Pilot physical activity intervention reduces severity of ADHD symptoms in young children. Journal of Attention Disorders, 17(1), 70-82.

Hoza, B., Smith, A. L., Shoulberg, E. K., et al. (2015). A randomized trial examining the effects of aerobic physical activity on ADHD symptoms in young children. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(4), 655-667.

Pontifex, M. B., Saliba, B. J., Raine, L. B., Picchietti, D. L., & Hillman, C. H. (2013). Exercise improves behavioral, neurocognitive, and scholastic performance in children with ADHD. The Journal of Pediatrics, 162(3), 543–551.

Demontis, D., Walters, R. K., Martin, J., et al. (2019). Discovery of the first genome- wide significant risk loci for ADHD. Nature Genetics, 51(1), 63–75.

Chou, C. C., Huang, C. J. (2017). Effects of yoga on children’s attention, self-regulation, and stress in elementary school students with ADHD. Research in Developmental Disabilities, 72, 104-114.

Verret, C., Guay, M. C., Berthiaume, C., Gardiner, P., & Béliveau, L. (2012). A physical activity program improves behavior and cognitive functions in children with ADHD: An exploratory study. Journal of Attention Disorders, 16(1), 71-80.

Faraone, S. V., & Larsson, H. (2019). Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. Molecular Psychiatry, 24(4), 562–575Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. Molecular Psychiatry, 24(4), 562–575.

Hillman, C. H., Erickson, K. I., & Kramer, A. F. (2008). Be smart, exercise your heart:exercise effects on brain and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 9(1), 58-65