Εφηβική Κατάθλιψη: Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες και Στρατηγικές Αντιμετώπισης

Η εφηβεία είναι μια περίοδος σημαντικών σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών αλλαγών, κατά τη διάρκεια της οποίας οι νέοι καλούνται να διαχειριστούν νέες προκλήσεις και προσδοκίες. Η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση συνοδεύεται συχνά από συναισθηματικές αναταραχές, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχολογικές δυσκολίες, όπως η κατάθλιψη. Κατά πολλούς ψυχολόγους η εφηβεία θεωρείται μια περίοδος έντονων συναισθηματικών συγκρούσεων .Ο Γερμανός ψυχολόγος G. Stanley Hall .περιέγραψε την εφηβεία ως μια περίοδο έντονης συναισθηματικής ταραχής και σύγκρουσης, χαρακτηρίζοντας την ως “θύελλα και ορμή” (storm and stress). (“Adolescence” 1904) .
Tαυτόχρονα η αναζήτηση ταυτότητας που χαρακτηρίζει αυτήν την αναπτυξιακή φάση μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ματαιότητας αλλά και έντονου άγχους. ( Erikson, 1950)Αν και οι αλλαγές της διάθεσης θεωρούνται φυσιολογικές σε αυτή τη φάση, η κατάθλιψη στην εφηβεία είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που απαιτεί προσοχή και ειδική αντιμετώπιση .

Τι Είναι η εφηβική Κατάθλιψη ;

Η εφηβική κατάθλιψη δεν διαφέρει ουσιαστικά από την κατάθλιψη που βιώνουν οι ενήλικες, αλλά επηρεάζεται από τις ιδιαιτερότητες της εφηβικής ανάπτυξης. Είναι μια ψυχική διαταραχή η οποία ανήκει στις διαταραχές της διάθεσης που χαρακτηρίζεται από παρατεταμένα αισθήματα θλίψης, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και δυσκολία στη διαχείριση καθημερινών υποχρεώσεων. Συχνά συνοδεύεται από αλλαγές στη διάθεση, τις συνήθειες ύπνου, την όρεξη, την ενέργεια και την ικανότητα συγκέντρωσης. Αυτά αποτελούν και προειδοποιητικά σημάδια για τους γονείς και τον περίγυρο του εφήβου στα οποία θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση αν τα παρατηρήσουν .

Συμπτώματα εφηβικής κατάθλιψης

Η διάγνωση της κατάθλιψης στους εφήβους μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς τα συμπτώματα δεν είναι πάντα προφανή και συχνά συγχέονται με τυπικές συμπεριφορές της εφηβείας. Ωστόσο, ορισμένα ενδεικτικά σημάδια είναι:

• Επίμονη θλίψη, ευερεθιστότητα ή αίσθηση κενού.
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προηγουμένως ήταν ευχάριστες.
• Διαταραχές στον ύπνο (αϋπνία ή υπεροπλία).
• Αλλαγές στην όρεξη και στο σωματικό βάρος.
• Μειωμένη ενέργεια ή κούραση.
• Δυσκολία στη συγκέντρωση, στην επίλυση προβλημάτων ή στη λήψη αποφάσεων.
• Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας.

Επιπτώσεις της Κατάθλιψης στην καθημερινή ζωή των Εφήβων

Η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει πολλές πτυχές της ζωής ενός εφήβου. Οι ακαδημαϊκές επιδόσεις συχνά υποβαθμίζονται, καθώς οι έφηβοι που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν ή να παρακολουθήσουν τα μαθήματα. Επίσης, οι σχέσεις με φίλους και την οικογένεια μπορεί να επιδεινωθούν, καθώς πολλοί έφηβοι που βιώνουν κατάθλιψη τείνουν να απομονώνονται ή να εκδηλώνουν ευερεθιστότητα και εχθρική συμπεριφορά.
Αν η κατάθλιψη δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως άγχος ή ακόμη και αυτοκτονικές σκέψεις και συμπεριφορές. Η αυτοκτονία αποτελεί τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στους εφήβους παγκοσμίως, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και παρέμβασης σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτό υπογραμμίζει και την αναγκαιότητα άμεσης ανάληψης δράσης από την οικογένεια ή από μέλη του ευρύτερου κύκλου του εφήβου.

Αιτιολογία της εφηβικής κατάθλιψης

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η αιτιολογία της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική. Δεν οφείλεται σε μία προσωρινή δυσκολία ή ψυχοπιεστική περίοδο αλλά συχνά πρόκειται για μια αλληλεπίδραση μεταξύ βιολογικών – ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων.

Ειδικότερα

1. Βιολογικοί παράγοντες:

Ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία μπορεί να επηρεάσουν τη χημεία του εγκεφάλου, οδηγώντας σε συναισθηματικές μεταπτώσεις και μεγαλύτερη ευαισθησία στην ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών

2. Γενετικοί παράγοντες:

Έφηβοι που έχουν οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή άλλων ψυχικών διαταραχών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν και οι ίδιοι κατάθλιψη.

3. Περιβαλλοντικοί παράγοντες:

Στρεσογόνες καταστάσεις, όπως προβλήματα στο σχολείο, διαμάχες με φίλους, οικογενειακές συγκρούσεις ή αλλαγές στη δομή της οικογένειας, μπορούν να οδηγήσουν σε συναισθηματική δυσφορία και να πυροδοτήσουν την κατάθλιψη.

4. Ψυχολογικοί παράγοντες:

Οι έφηβοι που δυσκολεύονται να διαχειριστούν το άγχος, έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση ή νιώθουν κοινωνική απομόνωση είναι πιο επιρρεπείς στην εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων

Έτσι τις περισσότερες φορές και όταν συνυπάρχουν τέτοιοι παράγοντες ένας έφηβος μπορεί να γίνει πιο επιρρεπής στο να παρουσιάσει καταθλιπτικά συμπτώματα . Ωστόσο το αισιόδοξο κομμάτι είναι πως πρόκειται για μία διαταραχή που αν και μπορεί να φαίνεται δύσκολη στην διαχείριση της , αντιμετωπίζεται .

Πως θεραπεύεται η εφηβική κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη στους εφήβους μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία. Στις στρατηγικές αντιμετώπισης ανήκουν :

Ψυχοθεραπεία:

Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τους εφήβους, βοηθώντας τους να αναγνωρίσουν και να τροποποιήσουν τα αρνητικά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς .Πρόκειται για μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που δίνει έμφαση στην επίδραση των σκέψεων στα συναισθήματα κα εν τέλει στην συμπεριφορά ενός ανθρώπου . Η αναδόμηση των αρνητικών πεποιθήσεων μπορεί να βοηθήσει πολύ αποτελεσματικά στην διαχείριση των αυτόματων αρνητικών σκέψεων ενός εφήβου-ατόμου με κατάθλιψη . Ειδικότερα στα άτομα με κατάθλιψη, συχνά εμφανίζονται αυτόματες, αρνητικές σκέψεις που είναι δυσλειτουργικές και υπερβολικά επικριτικές. Για παράδειγμα, σκέψεις όπως «δεν αξίζω τίποτα» ή «τα πάντα πάνε στραβά επειδή φταίω εγώ» είναι τυπικές σε περιπτώσεις κατάθλιψης. Η ΓΣΘ διδάσκει το άτομο να εντοπίζει αυτές τις σκέψεις και να αμφισβητεί την ακρίβειά τους.

• Φαρμακευτική αγωγή: Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της χημείας του εγκεφάλου και στη μείωση των συμπτωμάτων Αποτελεί μια από τις κύριες μεθόδους αντιμετώπισης της κατάθλιψης, ιδιαίτερα όταν τα συμπτώματα είναι σοβαρά και επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργία. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της κατάθλιψης είναι συνήθως αντικαταθλιπτικά, τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου, όπως η σεροτονίνη, η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη, που επηρεάζουν τη διάθεση(Stahl, S. M. 2013)

Κατηγορίες αντικαταθλιπτικών:

•  Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (SSRIs):
  Βοηθούν στην αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης στον εγκέφαλο και συνήθως προκαλούν λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με άλλες κατηγορίες.
  Παράδειγμα: Φλουοξετίνη, Σερτραλίνη.
• Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης και Νορεπινεφρίνης (SNRIs):
  Αυξάνουν τόσο τα επίπεδα σεροτονίνης όσο και νορεπινεφρίνης, δύο νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με τη διάθεση και την ενέργεια.
  Παράδειγμα: Βενλαφαξίνη, Ντουλοξετίνη.
• Τρικυκλικά Αντικαταθλιπτικά (TCAs):
  Μία παλαιότερη κατηγορία αντικαταθλιπτικών που χρησιμοποιείται κυρίως σε ανθεκτικές μορφές κατάθλιψης.
  Παράδειγμα: Αμιτριπτυλίνη.
• Μονοαμινικοί Οξειδάσης Αναστολείς (MAOIs):
  Χρησιμοποιούνται σπάνια σήμερα λόγω των σοβαρών παρενεργειών και αλληλεπιδράσεων με τρόφιμα και άλλα φάρμακα.

Υποστήριξη από την οικογένεια και το σχολείο:

Η εμπλοκή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία είναι σημαντική, καθώς οι γονείς μπορούν να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη και να βοηθήσουν τον έφηβο να αναπτύξει υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης. Αυτός είναι και ο λόγος που ενισχύεται τόσο πολύ η επικοινωνία με άλλα μέλη τα οποία μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην διαχείριση της κατάθλιψης του εφήβου . Η ανοικτή και ειλικρινής επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ενθάρρυνση και την διαχείριση της κατάστασης .

Οι γονείς μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη ή μείωση της κατάθλιψης μέσω της παροχής συναισθηματικής υποστήριξης. Το να είναι διαθέσιμοι να ακούσουν τα προβλήματα του εφήβου, χωρίς κριτική διάθεση, και να παρέχουν έναν ασφαλή χώρο για να εκφράζει τα συναισθήματά του, μπορεί να έχει προστατευτικό ρόλο.( Pomerantz, E. M., & Thompson, R. A. 2008)

1. Πρόληψη και εκπαίδευση:

Η εκπαίδευση των γονέων, των εκπαιδευτικών και των ίδιων των εφήβων σχετικά με την ψυχική υγεία είναι απαραίτητη για την πρόληψη της κατάθλιψης. Η ενίσχυση των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για την ψυχική υγεία των εφήβων και να μειώσει σίγουρα τα καταθλιπτικά συμπτώματα εφόσον αυτά παρουσιάζονται(Weare, K. 2015).

2. Ανοικτή επικοινωνία:

Η ανοικτή επικοινωνία με τα παιδιά μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική και ουσιαστικής σημασίας τόσο για την αντιμετώπιση μίας κρίσης όπως στην περίπτωση μιας κατάθλιψης όσο και για την υγιή ψυχοσυναισθηματικη ανάπτυξη των παιδιών γενικότερα. Όταν οι γονείς είναι διαθέσιμοι να ακούσουν τα παιδιά τους χωρίς επικριτική διάθεση, τους παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους. (Ginsbur, & Schlossberg C.2002).

Επίλογος

Συμπερασματικά, όσο δύσκολη υπόθεση και αν φαντάζει , η διαχείριση της εφηβικής κατάθλιψης μπορεί και είναι εφικτή. Σε κάθε περίπτωση ,η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων είναι κρίσιμη για την πρόληψη της επιδείνωσης της κατάστασης καθώς τη μείωση του κινδύνου σοβαρών επιπτώσεων της .( Bridge, Brent et all. 2006). Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η κατάθλιψη στους εφήβους μπορεί να μην είναι πάντα εύκολα αναγνωρίσιμη, καθώς τα συμπτώματα μπορούν να εκφραστούν μέσω αλλαγών στη συμπεριφορά, τη διάθεση ή την κοινωνική απομόνωση. Θα πρέπει ωστόσο να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε αυτές τις αλλαγές.

Συγγραφέας: Κοντέσσα Καλύβα, Ψυχολόγος

Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την ψυχοθεραπεία εφήβων εδώ!

Βιβλιογραφία

Ginsburg, G. S., & Schlossberg, M. C. (2002). Family-based treatment of childhood anxiety disorders. International Review of Psychiatry, 14(2), 143-154

Stahl, S. M. (2013). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (4th ed.). Cambridge University Press.

Pomerantz, E. M., & Thompson, R. A. (2008). Parents’ role in children’s personality development: The psychological resource principle

Weare, K. (2015). Promoting Mental, Emotional and Social Health: A Whole School Approach. Routledge.

Bridge, J. A., Goldstein, T. R., & Brent, D. A. (2006). Adolescent suicide and suicidal behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(3-4), 372-394). Adolescent suicide and suicidal behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(3-4), 372-394

Erikson, E. H. (1950). Childhood and Society. W. W. Norton & Company.