To κίνητρο είναι η σπίθα, η δύναμη που μας ωθεί να ασχοληθούμε με μια δραστηριότητα από την αρχή της έως την ολοκλήρωσή της και βρίσκει εφαρμογή σε όλους τους τομείς της καθημερινής μας ζωής, φυσικά και στην εκπαίδευση.
Η επιθυμία για μάθηση, η θέληση για ανακάλυψη και εξερεύνηση καθετί καινούριου χαρακτηρίζει ανέκαθεν τον άνθρωπο. Μάλιστα ο ενθουσιασμός και η περιέργεια για μάθηση είναι ιδιαίτερα έκδηλη στα παιδιά, ήδη από πολύ μικρή ηλικία. Και μιλώντας για μάθηση εννοούμε τόσο την μάθηση που λαμβάνει χώρα στην καθημερινή ζωή του παιδιού και αφορά πρακτικές, κοινωνικές, επικοινωνιακές δεξιότητες, όσο και την ακαδημαϊκή ή σχολική μάθηση.
Η σχολική μάθηση πραγματοποιείται στο περιβάλλον του σχολείου και συνεχίζεται, ή κατά πολλούς αρχίζει, στο οικογενειακό περιβάλλον. Πράγματι, η άποψη πως οι βάσεις για μια αποτελεσματική μάθηση και μελέτη ξεκινάνε απ το σπίτι και πως οι γονείς παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στο σωστό ξεκίνημα και στη διατήρησή τους, υποστηρίζεται από πολλούς συγγραφείς και ερευνητές
Λαμβάνοντας λοιπόν ως δεδομένη τη σημασία της συμβολής των γονιών κατά τη μαθησιακή διαδικασία καθώς και τη μεγάλη δύναμη του κινήτρου, τι θα μπορούσαν να κάνουν οι γονείς ώστε να προλάβουν ή έστω να περιορίσουν τέτοια αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές αντίδρασης των παιδιών σχετικά με το διάβασμα;
ΚΑΤ ΑΡΧΑΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΔΕΙΞΕΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ
Το παιδί δεν είναι ένα εξάρτημα στα χέρια μας.. μια μηχανή που μπορούμε να τη χειριστούμε όπως εμείς θέλουμε.. δε θα κάνει τίποτε που δε θα θελήσει πραγματικά το ίδιο.. και θα θελήσει μόνο τα πράγματα που το κάνουν ευτυχισμένο.. Μπορούμε λοιπόν να του δείξουμε ότι μπορεί με κάποιο τρόπο το σχολείο να του φέρει ευτυχία.. τότε θα διαμορφώσει θετική στάση προς αυτό..
Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτύχει.. όχι για μια φορά αλλά για πάντα.. ακόμα και εμείς να μη θέλουμε πια είμαστε κοντά ή να μην ασχολιόμαστε μαζί του αυτό θα εξακολουθεί να προσπαθεί
Τι συμβαίνει λοιπόν και στην πορεία της σχολικής ζωής των μαθητών κάποιες φορές αυτός ο αρχικός ενθουσιασμός, η δίψα και η θέληση για μάθηση αρχίζουν να φθίνουν ή ακόμα και να εξαφανίζονται δίνοντας τη θέση τους σε συναισθήματα αποθάρρυνσης, απαξίωσης ακόμα και φόβου μπροστά στα μαθήματα; «Βαριέμαι το διάβασμα», «Γιατί να το μάθω αυτό; Σε τι θα μου χρησιμεύσει;» είναι μερικές απ τις φράσεις που ακούγονται από μαθητές όχι μόνο μεγαλύτερων, αλλά και μικρότερων τάξεων προβληματίζοντας τους γονείς.
Η πιο απλή εξήγηση που έδιναν μέχρι τώρα όλοι αυτοί που ασχολούνται με τα παιδιά , οι βασικοί άλλοι όπως τους λέμε , είναι ότι «το παιδί δεν τα θέλει τα γράμματα» η « δε διαβάζει γιατί είναι τεμπέλης» .
Αν όμως είναι πράγματι έτσι θα τους ρωτούσα «γιατί όμως το παιδί σας παίζει με τόσο πάθος ηλεκτρονικά παιχνίδια αν και πολλές φορές έχουν αυξημένο βαθμό δυσκολίας και απαιτούν περίπλοκες νοητικές λειτουργίες;»
Η απάντηση είναι απλή.. τα παιδιά μας δεν είναι χαζά απλά οι κατασκευαστές των παιχνιδιών αυτών βρήκαν αυτό που τόσα χρόνια δε κατόρθωσε ίσως να βρει η σχολική εκπαίδευση.
Βρήκαν τον τρόπο να κάνουν αυτή την ενασχόληση γοητευτική προκλητική και θελκτική για το μυαλό του παιδιού.
Μπόρεσαν δηλαδή να διαμορφώσουν τα κατάλληλα κίνητρα και να προκαλέσουν θετική στάση του παιδιού προς τα ηλεκτρονικά παιχνίδια..
Πρέπει λοιπόν na αντιληφτούμε ότι το να έχουμε ένα παιδί κ με όρεξη για τη μάθηση, κινητοποιημένο και αυτοκατευθυνόμενο ( η χαρά του γονιού και του εκπαιδευτικού ) δεν είναι αποτέλεσμα τυχαίων συγκυριών η απλά μόνο γονιδίων. Οι νόμοι της Παιδαγωγικής και της ψυχολογίας μας λένε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς και σωστής εφαρμογής κάποιων κανόνων τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς. Αρχικά, κάνοντας λόγο για τα κίνητρα, αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν δύο ειδών.
Τα εξωτερικά και τα εσωτερικά.
Τα εξωτερικά συνδέονται με συγκεκριμένες εξωτερικές ανταμοιβές που βρίσκονται έξω απ’ το παιδί, όπως για παράδειγμα ένα αγαπημένο παιχνίδι, χρήματα, οι βαθμοί ή οι έπαινοι του δασκάλου. Τα εσωτερικά κίνητρα αντίθετα, δεν εξαρτώνται από εξωτερικούς παράγοντες και είναι σαφώς πιο σταθερά και ουσιαστικά απ’ τα εξωτερικά. Καλλιεργούν αισθήματα αυτό-ενίσχυσης και ικανοποίησης ως αποτέλεσμα καινούριων γνώσεων και εμπειριών και συνδέονται με την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντα του μαθητή. Επίσης, ενώ η ενίσχυση στα εσωτερικά κίνητρα τονίζει την ποιότητα, στα εξωτερικά ενισχύεται η ποσότητα.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται η υπεροχή της ύπαρξης των εσωτερικών κινήτρων έναντι των εξωτερικών. Κάτι τέτοιο όμως δεν αμφισβητεί σε καμία περίπτωση την αποτελεσματικότητα που μπορούν να έχουν και τα εξωτερικά κίνητρα.
Εξάλλου, όταν το εσωτερικό κίνητρο είναι αδύναμο ή δεν υφίσταται, η εφαρμογή μιας υλικής ανταμοιβής για παράδειγμα, ως εξωτερικό κίνητρο είναι πιο εύκολα και άμεσα εφαρμόσιμη απ’ τον γονέα, ακόμα κι αν η αποτελεσματικότητά της είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας.
Τα καλά νέα είναι πως το κίνητρο, σύμφωνα με έρευνες που έγιναν σε παιδιά, είναι επίκτητο, δηλαδή μπορεί να αναπτυχθεί και να καλλιεργηθεί.
Άρα όσο το παιδί είναι αρκετά μικρό μπορούμε να επιβραβεύουμε με κάποια υλική ανταμοιβή που όσο πιο άμεση είναι τόσο πιο πολύ εδραιώνει τη νεοαποκτηθείσα μάθηση.
Η υλική επιβράβευση συνιστά έναν συχνό τρόπο ενίσχυσης του κινήτρου του παιδιού και όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να είναι η ενασχόληση με μια αγαπημένη δραστηριότητα, η αγορά ενός αγαπημένου παιχνιδιού ή χρήματα. Για να είναι αποτελεσματική, αυτού του είδους η επιβράβευση θα πρέπει προφανώς να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα και τις επιθυμίες στο φύλο , στο χαρακτήρα του παιδιού
Επίσης κρίνεται σκόπιμο να δίνεται κατόπιν της ολοκλήρωσης ενός συγκεκριμένου μαθησιακού στόχου και να τηρείται κάποιο μέτρο στη χορήγησή του, ώστε να μην καταλήξει ο μαθητής να διεκπεραιώνει βιαστικά το μάθημά του προκειμένου να λάβει αυτό που επιθυμεί και να μη συνδεθεί το μάθημα αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη υλική ανταμοιβή.
Σταδιακά βέβαια μειώνουμε την εξωτερική ενίσχυση και εμπνέουμε το παιδί να είναι ο κύριος μαθησιακός καταλύτης του εαυτού του.
Σ όλη αυτή τη διαδικασία επειδή δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται και χρειάζεται για να γίνει με οργανωμένο τρόπο για να έχει τα ανάλογα αποτελέσματα ίσως να απαιτηθεί και η βοήθεια κάποιου ειδικού
Ας προσπαθήσουμε όμως να δούμε αναλυτικά τους κανόνες που θα μπορούσε να εφαρμόσει και μόνος του είτε ένας γονιός είτε ένας εκπαιδευτικός για να δώσει κίνητρα στο παιδί και να καταστήσει πιο εύκολη αλλά και πιο ευχάριστη τη Μαθησιακή Διαδικασία.
Κανόνας Πρώτος
Να γίνει η μάθηση τρόπος ζωής
Προκαλέστε την περιέργεια. Κάντε το μαθησιακό έργο διασκεδαστικό.
Αξιοποιήστε κάθε ευκαιρία για να ενισχύσετε τη διάθεση για μάθηση στα παιδιά σας: ένα ταξίδι, μια εκδρομή, διαδραστικά παιχνίδια, επίσκεψη σε ένα μουσείο, λογοτεχνικά αναγνώσματα, θέατρο. Όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμες πηγές μάθησης μέσα από ευχάριστες για το παιδί δραστηριότητες αλλά και να το βοηθήσουν παράλληλα να ανακαλύψει τις κλίσεις και τα ταλέντα του.
Κανόνας Δεύτερος
Στο παιδί αρέσει να ασχολείται με όσα πράγματα που πιστεύει ότι θα τα καταφέρνει και έχει πιθανότητες να επιτύχει
Χρησιμοποιείστε την ενθάρρυνση και την λεκτική επιβράβευση, όχι μόνο του αποτελέσματος, αλλά και της κάθε προσπάθειας του μαθητή. Η δύναμη της ενθάρρυνσης και του επαίνου είναι πολύ σημαντική και συχνά ίσως υποτιμάται η αξία της και παραβλέπεται. Ωστόσο, συνιστά έναν πολύ απλό, άμεσο και πολύ συχνά αποτελεσματικό τρόπο ενίσχυσης της μαθησιακής διαδικασίας. Συχνά μάλιστα η επιβράβευση δίνεται μόνο μετά την ολοκλήρωση μια δραστηριότητας, όμως είναι πολύ σημαντικό να παρέχεται σε όλη τη διάρκεια της προσπάθειας καθώς αποτελεί με κινητήρια δύναμη για τον μαθητή.
Δώστε έμφαση στις επιτυχίες τους. Πολλές φορές «υπό τη σκιά» κάποιων σχολικών αποτυχιών ή μαθησιακών δυσκολιών, παραβλέπουμε ή υποτιμούμε καθημερινές επιτυχίες και κατακτήσεις των παιδιών. Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας πως μια επιτυχία, όσο μικρή κι αν είναι, για παράδειγμα τρεις από τις δέκα λέξεις γραμμένες σωστά, είναι μια επιτυχία, μια κατάκτηση, μια εξέλιξη που καλό είναι να τονίζεται και να επιβραβεύεται σε κάθε ευκαιρία. Εξάλλου, με μια ενισχυμένη αυτοεκτίμηση και έμπρακτη αναγνώριση των προσπαθειών του είναι πολύ πιθανό το παιδί την επόμενη φορά να προσπαθήσει περισσότερο και τ’ αποτελέσματα να είναι καλύτερα.
Αντίθετα, αν η έμφαση δίνεται στα λάθη και τις αποτυχίες είναι εύκολο να δημιουργηθεί σταδιακά ένα αρνητικό κλίμα αποθάρρυνσης και ίσως ακόμα και παραίτησης.
Συχνά στην προσπάθεια να βελτιώσουμε την σχολική απόδοση των παιδιών μας, δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στα λάθη. Εξίσου σημαντική, αν όχι και σημαντικότερη, είναι ωστόσο η αναφορά σε ότι έχει κάνει σωστά και σε όποια μικρή βελτίωση έχει παρουσιάσει. Προσέξτε τις λεκτικές εκφράσεις που χρησιμοποιείτε γιατί συχνά αποκαλύπτουν την απογοήτευση και την αποδοκιμασία σας. Μεταδώστε το μήνυμα ότι πιστεύετε στις δυνατότητες του παιδιού μέσα σε μια ατμόσφαιρα αποδοχής και κατανόησης. Πολλά παιδιά με λάθος χειρισμούς γονιών η δασκάλων αποκτούν Φτωχή αυτοαντίληψη ικανότητας η Μαθημένη ανικανότητα (ανημποριά).
Πρέπει επίσης να τονίζουμε τη διαφορά μεταξύ ικανότητας και προσπάθειας και να παρουσιάζουμε την πρόοδο του κάθε μαθητή σε ατομική βάση και όχι σε ανταγωνιστική . Επίσης καλό είναι να μη επισημαίνουμε μόνο τη πρόοδο στις σχολικές δεξιότητες και βαθμοί αλλά και σε άλλους χώρους όπως οι κοινωνικές δεξιότητες κλπ. οι κατασκευές οι κινητικές κλπ.
Κανόνας Τρίτος
Του αρέσει να ασχολείται μ αυτό που πιστεύει ότι θα του χρησιμεύει και στην καθημερινή ζωή
Προσπαθούμε λοιπόν να συσχετίσουμε όσο αυτό είναι εφικτό τα μαθήματα με την καθημερινή ζωή. Μ’ αυτό τον τρόπο θα βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει την αξία και τη χρησιμότητα των μαθημάτων που συχνά επειδή δεν είναι προφανής διατηρεί το κίνητρό του χαμηλό. Για παράδειγμα, μαθαίνοντας ανάγνωση θα διαβάζει επιγραφές και ταμπέλες στο δρόμο, το αγαπημένο του κόμικς και τους υπότιτλους ταινιών, ενώ με την αφαίρεση θα ξέρει πόσα ρέστα να περιμένει απ’ το φούρνο και το ψιλικατζίδικο.
Κανόνας Τέταρτος
Θέλει να ασχολείται μ αυτό που βλέπει ν ασχολούνται και οι μεγάλοι
Διαμορφώστε και προσφέρετε ένα σωστό πρότυπο προς μίμηση. Λαμβάνοντας υπόψη την τεράστια επίδραση που έχει η συμπεριφορά των γονέων στα παιδιά τους, είναι ιδιαίτερης σημασίας να διατηρούμε ένα σωστό πρότυπο σε σχέση με τη διαδικασία της μάθησης. Δεν είναι λογικό να περιμένουμε τα παιδιά μας να αγαπούν τη γνώση όταν εμείς δε δείχνουμε αντίστοιχα παραδείγματα στην καθημερινότητά μας. Συνήθειες όπως το να διαβάζουμε ένα βιβλίο ή την εφημερίδα, να λύνουμε ένα σταυρόλεξο προωθούν ένα θετικό πρότυπο. Ιδανικά οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να γίνονται ταυτόχρονα με το διάβασμα του παιδιού.
Κανόνας Πέμπτος
Θέλει να ασχολείται με πράγματα που συμβαδίζουν με το αξιακό σύστημα της οικογένειας τις Οικογενειακές δηλ αξίες.
Αλήθεια πόση αξία αποδίδει άραγε η οικογένεια στην εκπαίδευση; Όταν για παράδειγμα η οικογένεια έχει σα μοναδική αξία το χρήμα και τις δραστηριότητες που το παράγουν τότε αδιόρατα και κάποτε με μη λεκτικά μηνύματα απαξιώνει το σχολείο και την ακαδημαϊκή γνώση και το παιδί αυτό το αντιλαμβάνεται.
Κανόνας Έκτος
Συνεργάζεται ευκολότερα σ οριοθετημένο χρόνο και χώρο και με την κατάλληλη ρουτίνα Δημιουργήστε λοιπόν ένα περιβάλλον και ένα πρόγραμμα μελέτης που ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Το κάθε παιδί είναι μοναδικό, όπως μοναδικές είναι και οι ανάγκες του. Καλό θα ήταν λοιπόν, το περιβάλλον μελέτης του να είναι κατάλληλο προκειμένου να κάνει τη διαδικασία του διαβάσματος πιο εύκολη κι ευχάριστη. Έτσι, για ένα παιδί που του αρέσουν οι κινητικές δραστηριότητες και διασπάται εύκολα, φροντίζουμε να κάνει συχνά διαλείμματα. Επίσης, η χρήση σύντομων σκετς ή ρυθμικών δραστηριοτήτων, πχ πέταγμα μπάλας πάνω στη σωστή πράξη ή στη σωστή συλλαβή μπορεί να είναι πολύ βοηθητικές δραστηριότητες. Αντίστοιχα, στους μαθητές που είναι χαμηλότερων τόνων και τους αρέσει η οργάνωση και η τάξη, φροντίζουμε να παρέχουμε μια καθημερινή ρουτίνα στο καθημερινό τους μαθησιακό περιβάλλον με χρονοδιαγράμματα, πίνακες και φυσικά ένα τακτοποιημένο χώρο μελέτης Τους μαθαίνουμε να οργανώνουν το χρόνο τους , να φτιάχνουν λίστες και να θέτουν προτεραιότητες σε όλες τις καθημερινές τους δραστηριότητες στο σχολείο και στο σπίτι. Θέστε σε συνεργασία μαζί τους ώρες έναρξης και ολοκλήρωσης των εργασιών τους με ενδιάμεσα διαλείμματα διάρκειας 2-5 λεπτών. Ενθαρρύνετε την θέαση της μάθησης ως μιας διαδικασίας που ξεκινά από την αρχή της ζωής και μπορεί να γίνει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Ακόμα αποφεύγουμε όσο αυτό είναι δυνατό τις πολλές αλλαγές στην οικογένεια.. Το παιδί (μετακομίσεις, διαζύγια κλπ). Το παιδί έχει ανάγκη ένα σταθερό περιβάλλον με ασφάλεια για να κτίσει ένα υγιή και δυνατό εαυτό. Αλλά ακόμα κι αν δεν μπορούν να αποφευκτούν οι αλλαγές πρέπει να τις εξηγούμε στο παιδί με ήρεμο τρόπο και στη γλώσσα του για να μη νιώσει υπεύθυνο και ενοχοποιηθεί. Τα παιδιά άλλωστε τείνουν να πιστεύουν ότι για κάθε αρνητική αλλαγή φταίνε τα ίδια επειδή δεν ήταν αρκετά καλά παιδιά.
Κανόνας Έβδομος
Θέλει να δοκιμάζει πολλούς τρόπους μάθησης και να εφαρμόζει αυτόν που του πάει καλύτερα
Επιχειρούμε λοιπόν να αξιοποιούνται εναλλακτικά μέσα μάθησης ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες τους. Σήμερα, τα μέσα μάθησης και εκπαίδευσης είναι ποικίλα και αξίζει να τα εκμεταλλευτούμε προς όφελος των μαθητών μας εμπλουτίζοντας και κάνοντας πιο ελκυστική και αποτελεσματική τη διαδικασία μελέτης των μαθημάτων. Μερικά απ’ αυτά τα μέσα είναι εκπαιδευτικό λογισμικό στον υπολογιστή, επιτραπέζια παιχνίδια, εκπαιδευτικές κάρτες, κουκλοθέατρο, εκπαιδευτικά cd και dvd, ζωγραφική, κολλάζ και πολλά άλλα. Φυσικά και σ’ αυτή την περίπτωση η επιλογή των υλικών γίνεται με γνώμονα τις ανάγκες και τις ικανότητες του μαθητή. Δηλαδή, σ’ έναν μαθητή που είναι κυρίως οπτικός τύπος θα προσανατολιστούμε σε αντίστοιχα μέσα, όπως κάρτες ή επιτραπέζια παιχνίδια, ενώ για τον μαθητή που έχει έφεση στις τέχνες, θα χρησιμοποιήσουμε ανάλογα υλικά, όπως ζωγραφική, κολλάζ ή παραμύθια
Έτσι με αυτούς τους τρόπους η μάθηση μπορεί να γίνει για το παιδί μια δημιουργική διαδικασία. Το ίδιο το παιδί θα επιδιώκει να γίνει καλύτερος μαθητής αφού πλέον το διάβασμα θα είναι για αυτόν κάτι ευχάριστο.
