Κυβερνοεκφοβισμός: Συνειδητοποίηση και Προληπτικές Δράσεις
Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός ή κυβερνοεκφοβισμός, αναφέρεται σε μια προκαλούμενη επίτηδες, επαναλαμβανόμενη και επιθετική συμπεριφορά προς ένα άτομο το οποίο είναι συχνά αδύναμο σε σύγκριση με τον δράστη. Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός λαμβάνει χώρα μέσω της χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών και δεν διαφέρει σημαντικά από τον παραδοσιακό εκφοβισμό.
Ωστόσο, πρέπει να συνειδητοποιούμε, ως γονείς και εκπαιδευτικοί, ότι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός δεν περιορίζεται χωρικά και χρονικά. Αυτό σημαίνει ότι κάποιο παιδί μπορεί να γίνει θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού ανά πάσα στιγμή, χωρίς να γνωρίζει ακριβώς ποιος είναι ο δράστης και γιατί δέχεται παρενόχληση.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, παρατηρείται μια μείωση του παραδοσιακού εκφοβισμού, αλλά ταυτόχρονα αυξητική τάση του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Ο κυβερνοεκφοβισμός συνήθως λαμβάνει χώρα μέσω κοινωνικών δικτύων (όπως Facebook, Instagram), ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, κινητών τηλεφώνων, εφαρμογών τηλεφωνικής επικοινωνίας μέσω διαδικτύου (π.χ. Skype), και διαδικτυακών δωματίων επικοινωνίας (π.χ. Messenger).
Οι έφηβοι ενεργούν ως θύτες ή θύματα, δημιουργώντας ψεύτικα προφίλ, διαδίδοντας ψευδείς πληροφορίες, ή κάνοντας αρνητικά σχόλια σε τρίτους. Η έκθεση στο διαδίκτυο εγκυμονεί κινδύνους, όπως η διαδικτυακή παρενόχληση με τη μορφή αποκλίσεων από διαδικτυακές ομάδες, η διαδικτυακή αποπλάνηση από ενήλικες με σκοπό την εκμετάλλευση των παιδιών, και η παραγωγή ανήλικης ή ενήλικης πορνογραφίας.
Γιατί τα παιδιά παρενοχλούν μέσω διαδικτύου;
Το Διαδίκτυο έχει εξελιχθεί σε ένα καθημερινό μέσο επικοινωνίας για τους εφήβους, προκαλώντας μια εξάρτηση που συχνά επηρεάζει τις σχέσεις τους. Για να καταλάβουμε όμως το γιατί πρέπει να δούμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά των παιδιών που λειτουργούν ως θύτες. Τα παιδιά που εκδηλώνουν παρενόχληση μέσω διαδικτύου συνήθως υποφέρουν από χαμηλή αυτοεικόνα και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο σχολείο, εκφραζόμενες με χαμηλές βαθμολογίες και προβλήματα σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο. Συνήθως προέρχονται από δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, όπου οι σχέσεις είναι προβληματικές και απουσιάζουν οι ασφαλείς δεσμοί και οι στενές σχέσεις.
Συνήθως, αναζητούν τον κυβερνοεκφοβισμό διότι τους παρέχει ανωνυμία, προσφέροντας τη δυνατότητα να εκφράζουν συμπεριφορές που δεν θα τόλμαγαν να εκδηλώσουν αν ήταν αντιμέτωποι με το άτομο από κοντά. Τα κίνητρα για την παρενόχληση μέσω διαδικτύου συνδέονται επίσης με την κοινωνική πίεση και την ανάγκη ένταξης σε ομάδες, προκειμένου να αποκτήσουν αναγνώριση. Τα παιδιά συχνά υποκύπτουν στον κυβερνοεκφοβισμό λόγω της έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων, εκτονώνοντας συναισθήματα ανασφάλειας και θυμού λόγω οικογενειακών δυσκολιών ή προκειμένου να εκφράσουν συναισθήματα εξουσίας, αφού οι ίδιοι αισθάνονται αδύναμοι και ανασφαλείς.
Ποιες είναι οι συνέπειες για τα παιδιά-θύματα του ηλεκτρονικού εκφοβισμού;
Η εμπλοκή σε περιστατικά ηλεκτρονικού εκφοβισμού έχει σοβαρές επιπτώσεις, ιδιαίτερα όταν αυτά τα περιστατικά χαρακτηρίζονται από μακρά διάρκεια και έχουν μακροχρόνια επίδραση, καθώς οι επιπτώσεις εξακολουθούν να αισθάνονται ακόμα και μετά την ολοκλήρωση της θυματοποίησης. Οι επιπτώσεις αυτές εκτυλίσσονται σε φυσικό, ψυχολογικό, κοινωνικό επίπεδο και αντανακλούν προβλήματα στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή του παιδιού.
Τα παιδιά-θύματα του ηλεκτρονικού εκφοβισμού βιώνουν συναισθήματα στεναχώριας, ανασφάλειας και οργής λόγω της ανεξήγητης επίθεσης που υφίστανται. Το έντονο στρες που βιώνουν επιπλέον μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο την ψυχική τους ευημερία αλλά και τη σωματική υγεία, οδηγώντας πολλές φορές σε περιθωριοποίηση. Η αυτοεκτίμησή τους υπονομένεται και βλάπτεται η αξιοπρέπειά τους. Συχνά, παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλο, πόνο στο στομάχι, και προβλήματα ύπνου, που αποτελούν αρνητικές συνέπειες του κυβερνοεκφοβισμού και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ευημερία των εφήβων.
Πρακτικές συμβουλές για γονείς:
- Δημιουργήστε μια σχέση εμπιστοσύνης ως το πρώτο και βασικότερο βήμα.
- Εδραιώστε ένα κλίμα ανοιχτής επικοινωνίας και ασφάλειας με τα παιδιά σας.
- Ενημερώστε τα παιδιά σας για τους ασφαλείς κανόνες πλοήγησης στο διαδίκτυο, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία τους.
- Εξηγήστε τους κανόνες ορθής χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υπογραμμίζοντας τη σημασία του μην διαμοιρασμού προσωπικών πληροφοριών. Καθοδηγήστε τα πρακτικά!
- Συζητήστε με τα παιδιά σας τις πιθανές απειλές και προσπαθήστε να κερδίσετε την εμπιστοσύνη τους, ώστε να σας ενημερώνουν σε περίπτωση προβλημάτων.
- Αντί να απαγορεύετε την πρόσβαση στον υπολογιστή, θεσπίστε κανόνες σχετικά με τον χρόνο παραμονής του παιδιού στον υπολογιστή.
- Καλλιεργήστε την ενσυναίσθηση, ακόμα και αν τα παιδιά δεν είναι τα ίδια θύματα κυβερνοεκφοβισμού. Εξηγήστε τους τη σημασία του να αποφεύγουν κακόβουλα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να υποστηρίζουν τα παιδιά που είναι θύματα του cyberbullying.
Βιβλιογραφία
Bigner, J. J., & Gerhardt C. (2020). Σχέσεις γονέα-παιδιού: Εισαγωγή στη γονικότητα. Πεδίο.
Κόκκινος, Κ., & Αντωνιάδου, Ν. (2013). Κυβερνο-εκφοβισμός και κυβερνο-θυματοποίηση σε παιδιά και εφήβους: Συχνότητα εμφάνισης και παράγοντες επικινδυνότητας. Προσχολική & Σχολική Εκπαίδευση,1,138-169. https://doi.org/10.12681/ppej.42
Κόκκινος, Κ.., & Καραγιάννη, Κ. (2017). Εκφοβισμός και θυματοποίηση: Βιβλιογραφική ανασκόπηση ερευνητικών ευρημάτων από τον ελληνικό χώρο. Preschool and Primary Education, 5(1), 2-45. https://doi.org/10.12681/ppej.10630
Sabella, R. A. (2009). Cyberbullying: Who, what, where, why, and what now? Counseling and Human Development, 41(8), 1-14,16.
Smith, P. K., del Barrio, C., & Tokunaga, R. S. (2013) Definitions of bullying and cyberbullying: How useful are the terms? In S. Bauman, D, Cross, & J. Walker (Eds.), Principles of cyberbullying research: Definitions, measures and methodology. Routledge. 10.1111/1467-8624.00461
Tokunaga, R. S. (2010) Following you home from school: A critical review and synthesis of research on cyberbullying victimization. Computers in Human Behavior, 26(3) 277-287. 10.1016/j.chb.2009.11.014
Τσίτσικα, Α. (2014). Θέματα ασφάλειας του διαδικτύου για παιδιά και εφήβους. Στο Ο. Γιωτάκος, Μ. Τσιλιάκου, Α. Τσίτσικα, & Γ. Τσουβέλας (Επιμ.), Νέες μορφές κακοποίησης παιδιού και εφήβου (σελ. 129-135). ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ.
